در دنیای امروزی بازی‌های رایانه‌ای از مهم‌ترین جنبه‌های سرگرمی در دوران مدرن برای کودکان و نوجوانان به شمار می‌روند. این بازی‌ها با ویژگی‌های خاص خود، مثل گرافیک جذاب، داستان‌های هیجان‌انگیز و چالش‌های مختلف، کودکان و نوجوانان را به خود جذب می‌کنند و باعث می‌شوند که ساعات طولانی را در دنیای مجازی سپری کنند. اگرچه این بازی‌ها ممکن است سرگرم‌کننده به نظر برسند و در برخی موارد می‌توانند به توسعه مهارت‌های خاصی کمک کنند، اما استفاده بی‌رویه و ناآگاهانه از آن‌ها می‌تواند عواقب بسیار منفی در پی داشته باشد.
در این یادداشت به بررسی تأثیرات مخرب بازی‌های رایانه‌ای بر کودکان و نوجوانان پرداخته شده است؛

مشکلات جسمی و سلامت بدنی

زمان طولانی‌ای که کودکان و نوجوانان صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌کنند، باعث بروز مشکلات جسمی متعددی می‌شود. از آن‌جا که این بازی‌ها معمولاً به صورت نشسته و در محیط‌هایی بسته انجام می‌شوند، مشکلاتی نظیر چاقی، کم‌تحرکی، دردهای عضلانی و مشکلات بینایی به شدت افزایش می‌یابند. نشستن طولانی مدت پشت صفحه نمایش می‌تواند باعث اختلال در سیستم گردش خون و کاهش قدرت عضلانی شود. این وضعیت در طولانی‌مدت می‌تواند به بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت منجر گردد.
مطالعات نشان داده‌اند که ساعت‌ها زمان صرف‌شده در بازی‌های ویدیویی به کاهش خواب شبانه کودکان نیز منجر می‌شود. خواب ناکافی و بی‌کیفیت خود باعث کاهش توانایی‌های جسمی و ذهنی کودک و همچنین افت عملکرد تحصیلی می‌شود. در عین حال، با کاهش فعالیت‌های بدنی، کودک به تدریج از رشد فیزیکی مطلوب دور می‌افتد.

تأثیرات روانی و رفتاری

بازی‌های رایانه‌ای به خصوص آن دسته از بازی‌هایی که حاوی محتواهای خشن و غیرقانونی هستند، می‌توانند تأثیرات منفی شدیدی بر رفتار و روان کودک بگذارند. تحقیقی که توسط متخصصان روانشناسی انجام شده نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که در معرض بازی‌های خشونت‌آمیز قرار دارند، تمایل بیشتری به نمایش رفتارهای خشونت‌آمیز در دنیای واقعی نشان می‌دهند. این بازی‌ها می‌توانند آن‌ها را به پذیرش خشونت به عنوان یک روش حل مسائل تشویق کنند و توانایی آن‌ها را در کنترل خشم و هیجانات کاهش دهند.
همچنین بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند باعث ایجاد استرس و اضطراب در کودکانی شوند که دچار شکست‌های مکرر در بازی می‌شوند. احساس شکست و عدم موفقیت در بازی‌ها می‌تواند به کاهش اعتماد به نفس و احساس ناتوانی در کودکان منجر شود.
یکی دیگر از آثار روانی منفی بازی‌های رایانه‌ای، افزایش حس انزوا در کودکان است. کودکانی که مدت زیادی را صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌کنند، معمولاً از تعاملات اجتماعی با خانواده و دوستان خود بازمی‌مانند. این امر به تدریج می‌تواند منجر به افسردگی، تنهایی و اختلالات اجتماعی گردد.

کاهش توانمندی‌های شناختی و تحصیلی

یکی از آسیب‌هایی که بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به رشد ذهنی کودک وارد کنند، کاهش توانمندی‌های شناختی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بازی‌های رایانه‌ای، به خصوص آن‌هایی که به سرعت و بدون توقف انجام می‌شوند، باعث کاهش قدرت تمرکز و دقت توجه در کودکان می‌شوند. وقتی یک کودک ساعت‌ها درگیر بازی می‌شود، ذهن او بیشتر به سمت دنیای مجازی کشیده می‌شود و از یادگیری، حل مسائل ریاضی یا مطالعه مطالب علمی فاصله می‌گیرد.
افت تحصیلی در کودکانی که مدت زمان زیادی را صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌کنند، مسئله‌ای جدی است. پژوهش‌ها حاکی از آن است که این کودکان تمایل کمتری به انجام تکالیف مدرسه دارند و حتی ممکن است از انجام مطالعه‌های لازم برای درک دروس خود دور شوند. این روند به مرور باعث افت تحصیلی و کاهش نمرات می‌شود.

اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای

بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند برای برخی کودکان و نوجوانان به شدت اعتیادآور باشند. همانطور که مواد مخدر یا الکل برای برخی افراد اعتیادآور است، بازی‌های رایانه‌ای نیز می‌توانند همین ویژگی را داشته باشند. کودکانی که از بازی‌های رایانه‌ای به عنوان وسیله‌ای برای فرار از مشکلات روزمره یا احساسات ناخوشایند استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر اعتیاد به بازی قرار می‌گیرند.
اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای ممکن است باعث شود که کودک از فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی و حتی از انجام وظایف روزانه خود غفلت کند. در چنین حالتی، زندگی روزمره کودک تحت تأثیر بازی‌ها قرار می‌گیرد و تعادل طبیعی زندگی او به هم می‌خورد. اعتیاد به بازی‌ها حتی می‌تواند به مشکلات روانی همچون اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب منجر شود.

مشکلات اخلاقی و اجتماعی

یکی از تأثیرات منفی بازی‌های رایانه‌ای به خصوص بازی‌هایی با محتوای خشونت‌آمیز، ترویج رفتارهای ضد اجتماعی و غیر اخلاقی است. بسیاری از بازی‌های رایانه‌ای به کودکان و نوجوانان الگویی از خشونت، کشتار و حتی دزدی می‌دهند که می‌تواند باعث بی‌احترامی به قوانین و ارزش‌های اخلاقی در دنیای واقعی شود. به ویژه در بازی‌های جنگی و ماجراجویانه، کودک ممکن است قتل یا آسیب رساندن به دیگران را به عنوان یک رفتار پذیرفته‌شده بیاموزد.

راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی بازی‌های رایانه‌ای:

برای جلوگیری از اثرات منفی بازی‌های رایانه‌ای بر کودکان و نوجوانان، لازم است که برخی اقدامات جدی اتخاذ شود:
ایجاد محدودیت زمانی: والدین باید زمان مشخصی برای بازی‌های رایانه‌ای تعیین کنند و از بازی کردن بی‌وقفه جلوگیری کنند. این کار می‌تواند به کودک کمک کند تا وقت خود را به طور متعادل بین فعالیت‌های مختلف تقسیم کند.
انتخاب بازی‌های مناسب: بازی‌های آموزشی و مفید که مهارت‌هایی همچون تفکر منطقی، همکاری، حل مسائل و خلاقیت را تقویت می‌کنند، جایگزین مناسبی برای بازی‌های خشونت‌آمیز هستند.
مشارکت والدین در بازی: والدین می‌توانند با مشارکت در بازی‌ها، ضمن نظارت بر محتوای آن‌ها، ارتباط عاطفی خود را با کودک تقویت کرده و الگوهای رفتاری صحیح را به او بیاموزند.
تشویق به فعالیت‌های جایگزین: پیشنهاد دادن فعالیت‌های بدنی، هنر، مطالعه یا حتی سفرهای خانوادگی می‌تواند کمک کند تا کودک از دنیای بازی‌های رایانه‌ای فاصله بگیرد و به توسعه همه‌جانبه خود بپردازد.
در نهایت، همان‌طور که هر وسیله‌ای اگر درست استفاده شود، می‌تواند مفید واقع شود، بازی‌های رایانه‌ای نیز در صورتی که به شکل معقول و تحت نظارت والدین مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند به ابزاری برای آموزش و سرگرمی تبدیل شوند. اما لازم است که این استفاده به دقت مدیریت شود تا از اثرات منفی آن جلوگیری شود.

کیانوش سوری

کارشناس ارشد فناوری اطلاعات